W znacznej części tych utworów tekst legitymizuje się samoistną wartością literacką, spotęgowaną, ale bynajmniej nie ufundowaną na pomysłach graficznych.
(...)
Wartości poetyckie kaligramów są przy tym różnorodne: poetyka odległych skojarzeń (Wachlarz smaków) sąsiaduje tu z właściwą futurystycznym manifestom bezceremonialnością prozaicznego apelu do człowieka z tłumu (Krawat) i z nowym stylem retoryczno-elegijnym kombatanta wspominającego przyjaciół (Zasztyletowana gołębica i wodotrysk).
Z drugiej strony - kaligramy uderzają znacznym bogactwem i oryginalnością forma graficznych. Jeśli ich teksty współtworzą nową poezję, ich kształty współtworzą nową sztukę. Jakże daleko odbiegają pod tym względem od owych pracowicie wypełnianych linijkami pisma foremek, przeważających w tradycyjnym kaligramie. Ogromna różnorodność i pomysłowość charakteryzuje także każdorazową relację: tekst – kształt graficzny. Stworzenie typologii Apollinaire'owskiego kaligramu mogłoby być przedmiotem osobnego studium.
I wreszcie – powiedzieć trzeba, że jakkolwiek kaligramy jako osobny gatunek poetycki, czy poetycko-plastyczny nie odegrały tak wielkiej roli w tworzeniu się innej sztuki, jak inne nowatorstwa Apollinaire'a, to przecież – rola ich jest i pod tym względem niemała. Zrazu wprawdzie nawiązywano do nich rzadko (w Polsce czynił to Tytus Czyżewski), począwszy jednak od lat pięćdziesiątych Apollinaire stał się dzięki nim jeszcze jednym prekursorem – mianowicie poezji konkretnej.
(...)
Sprawę tę można potraktować także i szerzej. Podobnie jak pewne eksperymenty futurystów, kaligramy przyczyniły się do zrewolucjonizowania i unowocześnienia estetyki druku, czasopisma, książki, plakatu, reklamy. Co ważniejsze jednak – stanowią jedną z zapowiedzi tego, co nazwać można rewolucją wizualną w kulturze XX wieku. Polega ona, jak wiadomo, na – niespodziewanym z dziewiętnastowiecznej perspektywy – odrodzeniu się roli obrazu jako środka informacji. Przede wszystkim: film, telewizja, ale także inne, najróżnorodniejsze formy, takie jak tabela, wykres, spotęgowana rola ilustracji – z jednej strony, komiks – ze strony drugiej, świadczą niezbicie o tej przemianie. Sygnalizowało ją – obustronne – przybliżenie się pisma i obrazu w nowatorskiej sztuce XX wieku.
Jerzy Kwiatkowski, Wstęp, [w:] Guillaume Apollinaire, Wybór poezji, oprac. Jerzy Kwiatkowski, Wrocław 1975, BN II 176, s. CXXXI-CXXXIII.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz